Λίγες έννοιες έχουν αναδιαμορφώσει τόσο βαθιά την εικόνα μας για την πραγματικότητα όσο ο χωροχρόνος – το ενιαίο «ύφασμα» του χώρου και του χρόνου που βρίσκεται στον πυρήνα της θεωρίας της σχετικότητας του Άλμπερτ Αϊνστάιν. Περιγράφεται συχνά ως η «ύφανση της πραγματικότητας», άλλοτε ως ένα σταθερό τετραδιάστατο «μπλοκ-σύμπαν» που περιέχει όλα τα γεγονότα, παρελθόντα, παρόντα και μελλοντικά, κι άλλοτε ως ένα δυναμικό πεδίο που καμπυλώνεται υπό την επίδραση της βαρύτητας. Το ερώτημα όμως παραμένει: τι σημαίνει στην πραγματικότητα να λέμε ότι ο χωροχρόνος «υπάρχει»; Είναι δομή, ουσία ή μεταφορά;
Η συζήτηση δεν είναι μόνο φιλοσοφική∙ βρίσκεται στον πυρήνα της ερμηνείας της σύγχρονης φυσικής και διαμορφώνει τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε από τη σχετικότητα μέχρι τη δυνατότητα του ταξιδιού στον χρόνο ή ακόμη και την ύπαρξη πολυσύμπαντος. Κι όμως, η γλώσσα με την οποία μιλάμε για τον χωροχρόνο είναι συχνά ασαφής, γεμάτη μεταφορές και εσωτερικές αντιφάσεις. Ο Λούντβιχ Βιτγκενστάιν προειδοποιούσε κάποτε ότι «η γλώσσα πάει διακοπές». Η φυσική, φαίνεται, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού.
Στη φιλοσοφία της φυσικής, κυριαρχεί η άποψη του «αιωνιοκρατισμού» (eternalism), σύμφωνα με την οποία ο χρόνος δεν ρέει αλλά όλα τα γεγονότα συνυπάρχουν σε μια τετραδιάστατη δομή, το «μπλοκ-σύμπαν». Σ’ αυτό το πλαίσιο, η λέξη «άχρονος» σημαίνει ότι το σύμπαν δεν εξελίσσεται πραγματικά: δεν υπάρχει γίγνεσθαι, δεν υπάρχει αλλαγή, μόνο ένα άχρονο «όλον». Όμως αυτό εγείρει νέα προβλήματα: αν όλα είναι ήδη «εκεί», τι σημαίνει ότι ο χωροχρόνος «υπάρχει»;
Η φιλοσοφική διάκριση ανάμεσα στο «υπάρχειν» και το «συμβαίνειν» φωτίζει τη συζήτηση. Ένας ελέφαντας στο δωμάτιο υπάρχει και διαρκεί στον χρόνο. Ένας στιγμιαίος «ελέφαντας-φάντασμα» που αναβοσβήνει για ένα δευτερόλεπτο δεν υπάρχει πραγματικά – απλώς συμβαίνει. Αντίστοιχα, μπορούμε να αναρωτηθούμε: ο χωροχρόνος υπάρχει όπως ο ελέφαντας ή απλώς περιγράφει τα γεγονότα που συμβαίνουν;
Ο αιωνιοκρατισμός συχνά θολώνει αυτά τα όρια, αντιμετωπίζοντας όλη την αιωνιότητα ως υπάρχουσα δομή. Ωστόσο, για να ανακτήσουμε την «ψευδαίσθηση» ότι ο χρόνος περνά, θα πρέπει ο χωροχρόνος να υφίσταται όπως ακριβώς ο ελέφαντας που ζει και διαρκεί, κι όχι σαν ένα άθροισμα στιγμών που «αναβοσβήνουν». Κι εδώ αναδύεται το παράδοξο: αν μιλήσουμε για το «πότε» υπάρχει το μπλοκ-σύμπαν, εισάγουμε άθελά μας μια δεύτερη διάσταση χρόνου, ξεφεύγοντας από το καθιερωμένο μοντέλο των τεσσάρων διαστάσεων. Το πρόβλημα δεν είναι μόνο θεωρητικό αλλά αγγίζει και τον τρόπο που φανταζόμαστε τον χρόνο στη λογοτεχνία και τον κινηματογράφο. Από τον «Terminator» του Τζέιμς Κάμερον, όπου τα γεγονότα είναι προδιαγεγραμμένα, μέχρι τους «Avengers: Endgame», όπου το παρελθόν μπορεί να αλλάξει, η ιδέα του χωροχρόνου εμφανίζεται άλλοτε ως άκαμπτη, άλλοτε ως ευέλικτη δομή. Καμία εκδοχή, ωστόσο, δεν δίνει σαφή απάντηση στο τι σημαίνει η «ύπαρξή» του.
Οι εξισώσεις του Αϊνστάιν παραμένουν σωστές και οι εμπειρικές αποδείξεις τις επιβεβαιώνουν. Όμως η ερμηνεία τους καθορίζει το πώς μιλάμε για την πραγματικότητα – κι αυτή η γλωσσική και φιλοσοφική ασάφεια μπορεί να εμποδίζει την κατανόηση βαθύτερων προβλημάτων, όπως η ενοποίηση της σχετικότητας με την κβαντική θεωρία. Ο χωροχρόνος δεν είναι λοιπόν μόνο ένα τεχνικό ζήτημα της φυσικής. Είναι το θεμέλιο της κοσμολογικής μας εικόνας, το πλαίσιο μέσα στο οποίο φανταζόμαστε τον κόσμο, την ύπαρξη και τον χρόνο. Και το πώς τον ορίζουμε, ίσως τελικά καθορίζει και το πώς κατανοούμε τη δική μας θέση μέσα στην πραγματικότητα.
ΠΗΓΗ: tanea.gr
The post Τι είναι τελικά ο χωροχρόνος; appeared first on SciNews.eu.
